Gemeenten denken verschillend over de invulling van het participatiebeleid. Dit tonen de 221 reacties op onze enquête aan. Er is een grote diversiteit aan soorten participatieleidraden te vinden. Deze leidraden lopen uiteen van beslisbomen tot apps en van stappenplannen tot digitale keuzewijzers. Daarnaast is er een duidelijk verschil te zien in hoeveel er door gemeenten vooraf wordt vastgelegd in een leidraad. En hoeveel vrijheid daarmee bij een initiatiefnemer blijft. Binnen de verschillende aanpakken van de gemeenten onderscheiden wij drie verschillende typen; dichttimmeren, loslaten en jongleren. De verdeling van gemeenten hierin? Onder de 221 reacties zagen wij dat 22% van de gemeenten de aanpak willen loslaten, 35% het willen vastleggen en 43% hier de combinatie in zoeken en dus jongleren. Alle drie de aanpakken lichten wij in dit artikel toe.

Dichttimmeren

Bij dichttimmeren worden er duidelijke criteria en regels opgesteld voor participatietrajecten in een gemeente. Deze normen voor participatie kunnen op allerlei manieren naar partijen gecommuniceerd worden. Gemeenten kunnen dit doen via checklists, beslisbomen of zelfs complete stappenplannen. Het uitgangspunt is dat een initiatiefnemer voor welk project dan ook inzicht krijgt in welke manier van participeren volgens de gemeente gewenst is.

Een voordeel van deze werkwijze? Voor initiatiefnemers en belanghebbenden is het goed te begrijpen wat de gemeente verwacht van het participatietraject. Miscommunicatie over de rol en verantwoordelijkheid van elke partij wordt hiermee voorkomen. Ook intern heeft de gemeente profijt van haar eigen duidelijkheid. Wanneer de criteria en regels voor participatieprocessen scherp zijn, is het ook makkelijk om de uitvoering van deze processen te toetsen. Dit helpt de gemeente bij het al dan niet verlenen van een omgevingsvergunning.

Loslaten van de regie

Aan de andere kant van het spectrum zitten de gemeenten die de regie wat betreft participatie zoveel mogelijk bij de planmaker leggen. Deze gemeenten houden zich vast aan de vormvrijheid die de Omgevingswet voorschrijft. Het uitgangspunt van dit type gemeente is dat in de praktijk niet alles te sturen valt. Deze gemeenten bieden daarom liever ruimte voor de specifieke context van het initiatief. Participatie blijft immers maatwerk.

Het waarborgen van maatwerk levert op dat gemeenten weinig vastleggen. Deze gemeenten zullen dus niet met checklists aankomen waaraan voldaan moet worden. Wat je wel ziet bij deze gemeenten is dat ze bepaalde standaarden vastleggen, waar een initiatiefnemer dan zijn eigen draai aan kan geven. Hierbij kun je denken aan dat een gemeente wel aangeeft wanneer participatie verplicht is, maar niet welke vorm van participatie hierbij gewenst is.

Jongleren

De derde en laatste categorie bevindt zich tussen de twee bovenstaande in. Gemeenten die vallen onder jongleren stellen wel kaders en eisen aan participatie zoals bij dichttimmeren het geval is, maar laten ook voldoende onbeslist om maatwerk te faciliteren. Bij jongleren worden bijvoorbeeld handleidingen voor participatie aangeboden, die men zo wenselijk kan gebruiken. Ook het meegeven van beoordelingscriteria die gemeenten hanteren kan een vorm van jongleren zijn. De gemeente geeft hiermee inzicht in waar zij op letten zonder dat het direct aangeeft wat er moet gebeuren. Jongleren is een mix van vastleggende randvoorwaarden en vrijheid voor de initiatiefnemer waarmee elke marktgroep bedient kan worden.

Participatiebeleid gemeenten aanpak

Afbeelding 1: Soort participatie aanpak tegenover de inhoud van de participatie aanpak

Er zijn voor gemeenten dus veel mogelijkheden voor het opzetten van een participatie leidraad. In bovenstaand schema is de inhoud van een leidraad afgezet tegen de drie categorieën. Hierin zie je dat de basis van een participatieleidraad ligt bij het aanduiden wanneer er geparticipeerd dient te worden. Dit kan vervolgens uitgebreid worden. Hoe meer dit gebeurt hoe meer je richting dichttimmeren gaat

What’s next:

Vooropgesteld is er geen goed of fout als het gaat om de keuze voor een aanpak die loslaat, jongleert of juist dichttimmert. Alle aanpakken hebben hun goede en minder goede aspecten. In het volgende artikel zullen wij hier verder op ingaan door het te hebben over de gevolgen van participatiebeleid.